Эхний удаад би хүний бодит үнэ цэнэ гэдэг, хийсэн ажлаар дүгнэгддэг гэж хэлж байсан. Яг энэ байна, хийсэн бүтээсэн, босгосон. Тэр болгон нь хүнд тус болж, ажлыг нь урагшлуулсан.

Харин мэдлэг боловсролтой хүн буюу Б төрлийн баялаг эзэмшигч зөвхөн потенциалаар үнэтэй гэж хэлж байсан. Энэ бол бодит бус баялаг, бас үнэ цэний хувьд бодвол эхнийхээс хамаагүй дор.
Энэ бол хүний хуримталсан мэдлэг, туршлага- гэвч хэрэгжүүлж амжаагүй, эсвэл хэрэгжүүлэхийг хүсдэггүй байж болно. Гурав дахь төрлийн буюу В төрлийн баялаг нь бодит бус баялаг. Хоёр дахь төрлийн баялаг буюу хүний хэрэгжүүлж амжаагүй байгаа мэд...

Соёл иргэншлүүдийн хамгийн гол хөгжлийн зорилго бол их идэж уух. Зүгээр нэг их идэж уух биш, аль болгон амттайг, шүүслэгийг, өргөн сонголттойгоор идэж уух нь соёл иргэншлүүдийн зорилго юм. Бичил загвараар авч үзвэл, энгийн нэг хүн том гүзээгээрээ өөрийн хөгжил, мөн сүрэгт эзлэх байр сууриа тодорхойлдог. Мэдээж их иднэ гэдгийг зүгээр нэг их идэж уухыг биш, харин их хэрэглэхийг хэлж байгаа юм. Аль болгон их юм хэрэглэх, их юм ашиглах нь нөхөн төлжилтөнд ашигтайгаар тусдаг.

Гэвч их иднэ гэдэг соёл иргэншлүүдийн зорилго төдийгүй, мөн соёл иргэншлүүдийг дагаж ирсэн хамгийн том гай нь мөн. Учир нь хү...

Аав томилолтоор явсан юм шиг, коммунизм гэнэт дуусав. Эхэндээ бөөн баяр- бас бөөн эрх чөлөө. Сургуулиас муу дүн халааслаад орж ирэх бол гай л байна- аавын суран бүсээс айх хэрэггүй болохоор. Ангийхаа бүтэхгүй амьтадтай архи ууж болно, шөнөжин тэнэн байж гэртээ ирж болно. Гайхамшигтай. Ээж энд тэнд садарлан тэнүүчилж, хаа хавийнханд өр тавина. Hүүр амаа будаж өдрийг өнгөрүүлнэ. Аавтай авахуулсан зургийг буруу харуулж, эсвэл нууж, залуу насныхаа алдааг харамсана. Зурган дээр гоё гараагүй, өөрийгөө зөв толилуулж чадаагүй, хөрөнгө оруулагч татаж чадахгүй байсандаа бас ичнэ.
Тэр хооронд бид архийг ...

Их хотын үлгэр гэдэг зохиолоо дуусгалаа.

“… -Ямар муухай юм бэ, цаашид тэгээд яах бэ?

-Юу яах гэж... Яах ч арга байхгүй. Дуусаа. Төгсөө. Бидний хамаг шүүс сороод эхэлнэ. Хамаг шүүс нь сорогдож дууссаны дараа бид түүхийн хогт хаягдана. Өмнө чинь өлсгөлөн, олон арван жилийн боолын ажил хүлээж байгаа. Англи америк феодалууд тийм амархан явдаггүй юм. Тэд чинь бүгд солиотой. Чи англи хэлтэй болохоор, чамайг боолоо болгож мэднэ. Бээжин хав шиг өвөр дээр нь суугаад, чамд хоолны үлдэгдэл хаяа үлдэнэ байх. Англи хүн гэдэг чинь цэргийн хуаран шиг асрамжийн газар өсгөж, адгийн шаар болгодог юм- эцэг эх нь...

Найзындаа зочиллоо. Найз маань дөнгөж хоолоо идэж дуусгасан бололтой, тайван гээч тамхиа баагиулан сууж байх юм.
Түүнийг хараагүй удсан болоод тэр үү, найз маань их хөгширсөн харагдаж байв. Аргаггүй л дээ- олон жил бид хоёр уулзаагүй юм. Бид тэврэлдэн, гараа барилцав:
-Алив суугаач! гэж хэлээд, хөвгүүддээ хоол халааж өг гэв.
Хоол болох хооронд энэ тэндхийн сонин ярьцгаав.

Хоол идэж дууссаны дараа, найз маань:
-Манайд чи ойрд ирсэнгүй шүү. Бие маань сайн байсан бол, бид танайд очих байлаа. Даанч өөр өөр хотод амьдраад ирэхээр, айл хэснэ гэж, тийм ч амар зүйл биш юм.
-Зовиуртай хэвээр үү?
-Хэвээр....

Байн байн хужаа, со гэсэн уйлсан хөх толботнуудын уйлж майлах дуу сонсогддог- ер нь со хужаа нарыг нь, иргэн хүн бүр үзэн ядах үүрэгтэй юм байх. Яагаад ч юм, бүү мэд. Ихэнхдээ тэд бидний хүүхэнтэй унтдаг, газар шороо худалдан авдаг, биднийг хөөдөг гэх мэт аргумент гаргадаг. Их мун(х)даг залуучууд тэдний дунд бий. 
Гэвч нөхөр генерап Хувьзаяа өгснийг буцааж өгдөг жамтай. Илүүг биш, дутууг биш- яг граммаар нь тааруулаад буцаадаг. Өгч авахын жам.

Жишээ нь нэг гар казакуудыг зайлуул гэж форумуудаар бичдэг боловч, хажуу орцонд амьдардаг хөршийнхөө дэргэд сонин сонин болдог. Гэвч амьдарч байгаа нөхц...

      Нэгэн өвөөтэй би байнга замаараа таардаг юм- ихэвчлэн нохойгоо салхилуулахдаа, ганц хоёр үг хоорондоо зөрүүлдэг заншилтай. Бараг сайн найзууд болсон гэмээр- тэр хүний гарыг нь барин ажиглавал, хүнд биеийн хөдөлмөр хийж мэддэг шинжтэй. Багшийн маань гартай адил. Нүүр царайг нь ажиглавал, наранд халж салхинд хөрч явсан бололтой. Гутал хувцсаа цэвэр авч явдгаар дүгнэвэл, өөртөө арчаатай, нүдээр нь амьдралын хатуу сургууль давсан, сонирхолтой дотоод ертөнцтэй хүний шинж агуулдаг байв.

      Нэгэн удаа, ой хадаар тэнэхдээ, бороонд цохиулахын алдад анчны овоохойд хорогдов. Тэр өвөө маань ба...

Нэг өвөө автобусанд ортол, нэг хар негр автобусны тэг голд нь сууж байх юм гэнэ: Хөх торгон дээлтэй, монгол гутал, хэт хутга... Ер нь харахад монгол хүн гэмээр. Нөгөө талаас... Ай, нэг л бишээ! Өвөө гайхан харж харж зогсож байгаад, хар нөхрөөс асууж гэнэ:
-Миний хөө, өөрөө аль нутгийн хүн бэ? гэж.
-Өвөрхангай аймгийнхаа, өвөө.
-Тэгээд чи чинь хэн бэ? гэж өвөө улам гайхан асууж гэнэ.
-Монгол хүн.
Өвөө мэл гайхан:
-Тэгээд би хэн болж байна?
-Мэдэхгүй ээ! Xятад ч юм уу, орос ч юм уу, мэдэхгүй ээ мэдэхгүй! гэж негр хэлээд, ууртай нь арга үгүй буруу харж сууж гэнэ.
...

1994 оны 9 сард европын нийгмийн ба Нидерландын хатан хааны ордны зүгээс гаргасан эсэргүүцлийг үл ойшоон, Сингапурын Улсын шүүхийн тогтоолын дагуу, Чанги шоронд Йоханнес ван Дамм цаазлагдсан билээ. Энэ хүн бол наймаачин хүн байсан юм. Бүр тодруулбал хар тамхины наймаачин. Үүнд асуух хэрэгтэй байх, яагаад одоо хүртэл азийн зарим орнуудад хар тамхины наймаачдыг цаазласаар байна вэ? гэж.

 Үүнд хар тамхины аюулыг ойлгох ба харьцуулалт гаргах хэрэгтэй байх. Нэг талаас сонгодог урлагийг унших сонирхолтой байдаг- энэ талаар мөн их мэдээлэл тааралддаг. Жишээ нь: Шерлок Холмсын Бохемийн адал явдалд га...

Буддын шашинд эмэгтэй хүнийг шулам гэж цаазалсан удаа нэг ч байхгүй байх аа. Миний бодлоор азийн ард түмэн ухаантай, тайван, сэтгэлгээний эрх чөлөөтэй ард түмэн гэж боддог.

Сонин л доо- хүний оюун ухаан орчин тойрондоо маш амархан дасаж, сүргийн эсвэл дээрээс нь заагдсан шугамын дагуу боддогт.
Христийн бишрэгчид, шарын шашинтангууд, эсвэл заавал шашин байх албагүй, ярилцагч өөрийн ямар нэгэн үзэл бодлоо хамгийн зөв, хамгийн ухаалаг гэж боддог. Буруу юм үгүй. Гэвч нэг томоос том НО байна:

Ихэнх ярилцагчид нөгөөхөөсөө давуу талтай, мөн хамаагүй сайн, эсвэл мэдлэг сайтай, хэлтэй устай, түүхийн аса...

© जगन्नाथ